Achtergrond Vormen van zelfbehandeling worden uitgebreid toegepast, onder meer bij vrouwen met recidiverende ongecompliceerde urineweginfecties.1 Bij meer dan drie urineweginfecties per jaar vermeldt zowel de (herziene) Standaard Urineweginfecties van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) als de richtlijn van het kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg (CBO) dat zelfbehandeling met nitrofurantoïne of trimethoprim een alternatief kan zijn voor continue chemoprofylaxe.2 3 De voordelen zijn waarschijnlijk het gebruiksgemak en een lager geneesmiddelenverbruik, omdat de infecties dikwijls geclusterd voorkomen. Maar hoe effectief, veilig en uitvoerbaar is zelfbehandeling in de praktijk?
Methode. In een prospectief onderzoek zonder controlegroep werden 172 jonge vrouwen (gem. 23 jaar) betrokken, die in het voorafgaande jaar meer dan twee urineweginfecties hadden doorgemaakt.4 5 Zij mochten geen hypertensie, diabetes of nierziekte hebben of zwanger zijn. Na zelfdiagnose op grond van de herkende symptomen startten zij direct, nadat urine voor kweek en sediment was opgevangen, een driedaagse behandeling met ofloxacine of levofloxacine. Achteraf werd de juistheid van de diagnose en de effectiviteit van de therapie geverifieerd en werd bij een onjuiste zelfdiagnose nader onderzoek verricht naar andere mogelijke diagnosen.
Resultaat. Tijdens een gemiddelde vervolgduur van acht maanden deed zich bij de helft van de vrouwen geen recidief van een urineweginfectie voor. Bij de andere helft (88/172) werd 172 keer de zelfdiagnose gesteld, gevolgd door zelfbehandeling. In 84% van deze gevallen werd de diagnose bacteriologisch bevestigd, in 11% was er steriele pyurie en in 5% geen pyurie noch bacteriurie. In deze laatste gevallen leverde aanvullend onderzoek geen alternatieve diagnose. Van de bacteriologisch bevestigde infecties bleek bij controle achteraf 92% klinisch en 96% microbieel te zijn genezen. Ernstige bijwerkingen traden niet op. De vrouwen waren tevreden over de zelfbehandeling: minder lang klachten en een lager werkverzuim werden gemeld.
Conclusie onderzoekers. Vrouwen met recidiverende urineweginfecties kunnen deze diagnose accuraat stellen en zichzelf veilig en effectief behandelen, mits zij goed zijn geïnformeerd en bereid zijn zich aan afspraken te houden.
Plaatsbepaling
Een recidief van een reeds in kaart gebracht probleem kan door een goed geïnstrueerde patiënt dikwijls zelf worden behandeld. Dit geldt ook voor recidieven van ongecompliceerde urineweginfecties bij vrouwen. Mogelijk spaart dat tijd en geld, hoewel dit in het onderzoek niet werd bewezen. Zelfbehandeling is niet aan te raden bij zeer frequente infecties of bij twijfelachtige therapietrouw. Uiteraard worden in Nederland voor deze indicatie geen fluorchinolonen gebruikt, maar zal worden gekozen voor korte kuren met nitrofurantoïne of eventueel trimethoprim.
Literatuurreferenties
1. Meijman FJ. De standaard 'Urineweginfecties' van het NHG; reactie vanuit de huisartsengeneeskunde. Ned Tijdschr Geneeskd 2001; 145: 716-717.
2. Wiersma TJ, et al. Samenvatting van de standaard 'Urineweginfecties' (eerste herziening) van het NHG. Ned Tijdschr Geneeskd 2001; 145: 735-739.
3. Broek PJ van den, et al. Herziene CBO-richtlijn 'Urineweginfecties' Ned Tijdschr Geneeskd 1999; 143: 2461-2465.
4. Gupta K, et al. Patient-initiated treatment of uncomplicated recurrent urinary tract infections in young women. Ann Intern Med 2001; 135: 9-16.
5. Herxheimer A. Helping patients take responsibility for their own health [commentaar]. Ann Int Med 2001; 135: 51-52.
