Volgens de firma Novartis, producent van Voltaren®, biedt de website www.voltaren.nl een pijngids, speciaal ontwikkeld voor de patiënt. In dit artikel wordt een onderdeel van de pijngids besproken, namelijk het deel over gewrichtspijn door artrose.
De betreffende pagina geeft een overzicht van de oorzaken van artrose en de behandelingen die voor artrose beschikbaar zijn. Ook verwijst de pagina naar de arts voor adviezen over leefstijl en pijnbeheersing. Als eerste medicamenteuze behandeloptie wordt de lokale toepassing van een ontstekingsremmende pijnstiller genoemd. Uiteraard is het vervolgens genoemde ’aanbevolen geneesmiddel’ diclofenac in de vorm van een gel (Voltaren emulgel®), het middel dat Novartis op de markt brengt. Maar is dit wel echt een eerstekeuzegeneesmiddel bij zelfzorg bij gewrichtspijn door artrose?
Werkingsmechanisme. Diclofenac behoort tot de klassieke ’non-steroidal anti-inflammatory drugs’ (NSAID’s). Deze middelen worden toegepast bij de behandeling van aandoeningen die gepaard gaan met pijn, koorts en/of ontsteking. Voltaren emulgel® wordt lokaal toegepast. Ongeveer 6% van de hoeveelheid aangebrachte diclofenac wordt geabsorbeerd door de huid, de concentraties in de synoviale vloeistof en weefsels zijn ongeveer 100 keer lager dan na orale toediening. In de productinformatie staat bij de indicatie vermeld dat het effect gedurende een periode van een week wordt opgebouwd.1
Literatuur over Voltaren emulgel®. Uit het openbare beoordelingsrapport van Voltaren emulgel® blijkt een moeizame weg naar registratie als ’over the counter’ (OTC)-geneesmiddel.2 Eerdere pogingen strandden op een gebrek aan bewijs voor werkzaamheid. Alhoewel meerdere toepassingen werden aangemeld, haalde uiteindelijk alleen de indicatie gewrichtspijn bij artrose de eindstreep. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) had daarbij als extra eis dat moest worden vermeld dat het effect in de eerste week langzaam wordt opgebouwd. Uit het in het onderzoeksrapport vermelde drie weken durende onderzoek met 238 patiënten bleek dat bij patiënten die Voltaren emulgel® gebruikten de pijn na respectievelijk één, twee en drie weken was afgenomen met 28, 41 en 51%. Bij placebogebruikers was dit 20, 26 en 40%. Gemiddeld werd na acht dagen behandeling een klinische respons bereikt (afname van de pijn onder de 50 op een schaal van 100). Ook een maximale behandelduur van drie weken werd toegevoegd met als reden dat de werkzaamheid bij een langere behandeling niet kon worden aangetoond. In de beoordeling wordt het marginale verschil in werkzaamheid tussen placebo en Voltaren emulgel® genoemd, en het ontbreken van vergelijkend onderzoek met bijvoorbeeld paracetamol oraal.
De Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP) noemt in haar zelfzorgadviezen de lokaal toepasbare NSAID’s als alternatief voor paracetamol met de opmerking dat bewijs voor een langetermijneffect ontbreekt.3 Voor zelfzorgbehandeling van acute pijn bij artrose zal de lange tijd om een klinische respons te bereiken mogelijk een groter probleem blijken.
Bijwerkingen. De belangrijkste bijwerkingen die in de productinformatie worden genoemd van Voltaren emulgel® zijn huidproblemen met een frequentie van 1 tot 10% (dermatitis, erytheem, eczeem, pruritus).1 Het heeft daarmee een gunstiger bijwerkingenprofiel dan de orale NSAID’s. Aangezien paracetamol bij het gebruik van doseringen volgens de productinformatie vrijwel geen bijwerkingen heeft, vervalt ten opzichte van dit middel het voordeel van het gunstige bijwerkingenprofiel.4
Conclusie. Voor de zorgverlener is met een blik op www.voltaren.nl duidelijk dat de website vooral is bedoeld om het middel Voltaren® aan te prijzen. De door het CBG opgelegde beperkingen van de indicatie worden op de website weggelaten en alternatieve medicamenteuze behandelingen worden niet genoemd. Voor de patiënt zal dit echter veel minder duidelijk zijn en wekt de website zelfs de schijn van onafhankelijkheid.
Het stempel ’aanbevolen geneesmiddel’ is te veel eer voor Voltaren emulgel®. Rekening houdend met het feit dat de werkzaamheid ten opzichte van placebo marginaal is en de werkzaamheid ten opzichte van oraal paracetamol niet is onderzocht, lijkt de laatste met een aanzienlijk gunstigere prijs een beter zelfzorgmiddel voor de patiënt.
Literatuurreferenties
1. Productinformatie diclofenac (Voltaren emulgel®), via: www.cbg-meb.nl, Geneesmiddeleninformatiebank.
2. Openbaar beoordelingsrapport Voltaren emulgel. College ter Beoordeling van Geneesmiddelen. Via: http://db.cbg-meb.nl/Pars/h31377.pdf
3. Standaard Spier- en gewrichtspijn en kneuzingen, via: KNMP Kennisbank online.
4. Informatorium Medicamentorum. Den Haag: KNMP, 2014.
