Tacrolimuszalven (Protopic®), geregistreerd

Tacrolimuszalf 0,03% en 0,1% (Protopic®) zijn geregistreerd voor de behandeling van matig tot ernstig atopisch eczeem bij volwassenen die niet afdoende reageren op conventionele behandelingen, of deze behandelingen niet verdragen. Voor kinderen vanaf twee jaar is alleen de laagste concentratie geregistreerd. Tacrolimus is in Europa de eerste geregistreerde lokale immunomodulator voor atopisch eczeem. Tacrolimus remt de calciumafhankelijke signaaltransductiepaden in T-cellen, waardoor de transcriptie en synthese van diverse cytokinen worden verhinderd. Het precieze werkingsmechanisme is echter niet bekend.
Tacrolimuszalf dient tweemaal daags te worden aangebracht. Bij volwassenen zal men starten met 0,1% 2 dd gedurende maximaal drie weken, waarna wordt overgegaan op 0,03% 2 dd. Het wordt aanbevolen de frequentie van aanbrengen te verminderen als het klinisch beeld verbetert. De behandeling wordt gecontinueerd totdat het eczeem is verdwenen. Verbetering wordt meestal reeds na één week behandeling gezien. Indien na twee weken geen verbetering wordt waargenomen, moeten andere therapeutische opties worden overwogen. De behandeling met tacrolimuszalf kan gepaard gaan met een verhoogd risico van herpes simplexinfecties. Daarnaast is het niet bekend of bij gebruik van tacrolimuszalf gedurende een periode langer dan twee jaar lokale immunosuppressie kan optreden, hetgeen kan resulteren in infecties en huidmaligniteiten.
Aangezien atopisch eczeem een chronische aandoening is die soms jarenlange behandeling nodig heeft, dienen hier zo spoedig mogelijk gegevens over te worden gepubliceerd. De fabrikant is door de CPMP (de wetenschappelijke commissie van de EMEA) verplicht hiertoe langetermijnonderzoeken zowel bij volwassenen als bij kinderen uit te voeren. Voorlopig kan tacrolimuszalf worden gebruikt voor behandeling op korte en intermitterend lange termijn. De plasmaconcentraties na lokale toediening zijn laag. De absorptie neemt af naarmate de huid geneest. Als bij patiënten 50% van het lichaamsoppervlak wordt behandeld, is de opname van tacrolimus vanuit zalf ongeveer 30-maal lager dan de opname die wordt gezien bij gelijke orale immunosuppressieve doses na lever- of niertransplantatie.
Er zijn vijf vergelijkende fase III-onderzoeken verricht bij in totaal 2.113 patiënten (drie bij volwassenen en twee bij kinderen). In de onderzoeken die in de VS (gedurende twaalf weken) zijn uitgevoerd, werd tacrolimuszalf vergeleken met vehiculum, terwijl in Europa bij volwassenen hydrocortisonbutyraat en bij kinderen (2-16 jaar) hydrocortisonacetaat als vergelijkende stof werd toegepast (onderzoeksduur drie weken). Hydrocortisonacetaat (klasse I-steroïde) is geen optimale actieve controle, gezien de geringe effectiviteit bij matig tot ernstig atopisch eczeem. De Europese onderzoeken bij volwassenen tonen in de behandeling van atopisch eczeem geen significant verschil aan met tacrolimuszalf 0,03% of 0,1% en hydrocortisonbutyraat. Daarentegen was de hogere concentratie effectiever dan de lagere, en trad genezing bij 0,1% sneller op. Bovendien is tweemaal daags toedienen significant effectiever dan toediening eenmaal daags.
In de Europese onderzoeken bij kinderen werd twee tot drie keer zo vaak het gewenste effect bereikt in de groep die met tacrolimus was behandeld in vergelijking met de met hydrocortison behandelde groep.
Ongeveer 50% van de patiënten heeft na aanvang van het gebruik van tacrolimuszalf last van huidirritatie op de plaats van aanbrengen. Deze huidirritatie uit zich in een branderig gevoel, pruritus en erytheem, is vrij licht tot matig ernstig en verdwijnt meestal binnen een week na starten van de behandeling. Vaak voorkomende bijwerkingen zijn verder: toegenomen gevoeligheid van de huid en paresthesieën. Ook alcoholintolerantie met blozen of huidirritatie na inname van alcohol komt vaak voor.
Het is niet bekend of afbouw van de medicatie het optreden van recidieven vermindert, omdat in alle klinische onderzoeken abrupt met de medicatie werd gestaakt. Tijdens het gebruik van tacrolimuszalf moet blootstelling aan zonlicht worden geminimaliseerd, en zonnebank en lichttherapie worden vermeden. Tacrolimuszalf mag alleen worden voorgeschreven door dermatologen en artsen die ruime ervaring hebben met de behandeling van atopisch eczeem met immunomodulatoren.