Souvenaid®: dieetvoeding voor medisch gebruik in beginstadium ziekte van Alzheimer

Achtergrond. Souvenaid® bevat specifieke voedingsmiddelen waarvan wordt verondersteld dat ze nodig zijn om de neuronale membraanvorming te stimuleren. Het wordt beschouwd als ’medische voeding’, waaronder producten voor oraal gebruik worden verstaan die onder medisch toezicht dienen te worden ingenomen met als doel ziektespecifieke voedingsmiddelen toe te dienen. Het mengsel bevat een combinatie van voedingsstoffen (Fortasyn® Connect): vitaminen B₆, B₁₂, C en E, en verder choline, foliumzuur, selenium, uridinemonofosfaat, fosfolipiden en de omega-3-vetzuren eicosapentaeenzuur en docosahexaeenzuur. Het wordt eenmaal per dag gebruikt. Op grond van dierexperimenteel onderzoek en theoretische overwegingen wordt aangenomen dat het product de synapsfunctie en synapsvorming zou kunnen stimuleren, hetgeen een voordeel zou kunnen opleveren voor de cognitieve functies bij patiënten met de ziekte van Alzheimer. Van het middel was in een gerandomiseerd dubbelblind onderzoek bij 225 patiënten met een lichte vorm van de ziekte van Alzheimer (Mini-Mental State Examination MMSE: 20-26, schaal 0-30, waarbij een hogere score duidt op beter cognitief functioneren) gevonden dat het na 12 weken de geheugenfunctie, één van de primaire eindpunten, significant verbeterde.1 Op het andere primaire eindpunt, de vaak gebruikte en gevalideerde cognitieve subschaal van de ’Alzheimer’s Disease Assessment Scale’ (ADAS-cog) (Gebu 2000; 34: 18), werden geen effecten waargenomen. Er werden geen biologische merkstoffen van synapsactiviteit gemeten. De fabrikant zag in de uitkomsten van dit eerdere onderzoek voldoende reden om in samenwerking met onderzoekers een vervolg op dit onderzoek te ontwikkelen.    

Methode. In een gerandomiseerd dubbelblind onderzoek in zes West-Europese landen werd gedurende 24 weken het effect van de dieetvoeding onderzocht op het onderdeel geheugenfunctie van de Neuropsychologische Test- Batterij (NTB), de primaire uitkomstmaat, bij patiënten met lichte vormen van de ziekte van Alzheimer.2 De NTB bevat meerdere onderdelen, waaronder de uitvoerende functie en de totale score, en zou vooral in het beginstadium van de ziekte van Alzheimer veranderingen in cognitie kunnen vaststellen. Deelnemende patiënten mochten niet eerder medicamenteus zijn behandeld voor de ziekte van Alzheimer. De beoordeling van een elektro-encefalogram (EEG), waarmee de biologische effecten op de synapsfunctie zouden kunnen worden geobjectiveerd, was een secundaire uitkomstmaat. Ook werden bijwerkingen onderzocht. De analyse van de gegevens vond plaats met een intention-to-treatmethode waarin alle gerandomiseerde patiënten werden betrokken.

Resultaat. In totaal werden 259 patiënten gerandomiseerd naar een behandeling met Souvenaid® of een isocalorisch controlemiddel. De gemiddelde MMSE-score in beide groepen bedroeg 25, hetgeen duidt op een hele lichte vorm van dementie. In een analyse waarin het beloop van de geheugenfunctie, zoals gemeten met de NTB, werd geanalyseerd was er een significant verschil tussen patiënten die de dieetvoeding gebruikten in vergelijking met de controlegroep. Toen het onderzoek ruim over de helft was, toonden patiënten in de placebogroep een beter resultaat. Op de twee andere onderdelen van de NTB, de uitvoerende functies en de totale score, werd geen significant effect gevonden. De grootte van het effect (effect size) was 0,20, een gering effect. Van 179 patiënten waren EEG-gegevens beschikbaar. Er werden geen verschillen gevonden in de frequentiebanden tussen de twee groepen. Een bepaalde analyse van de EEG-gegevens, die door de auteurs als een teken voor functionele verbindingen werd beschouwd, toonde alleen in een bepaald gebied, de delta-band, significante verschillen tussen beide groepen in het voordeel van de patiënten die met de dieetvoeding werden behandeld. Niet duidelijk is wat de klinische relevantie hiervan is. De therapietrouw was met 97% hoog. 21 patiënten (8,1%) staakten deelname aan het onderzoek. Er was geen verschil in bijwerkingen tussen beide groepen.

Conclusie onderzoekers. Dit onderzoek toont dat Souvenaid® goed wordt verdragen en de geheugenfunctie verbetert bij patiënten met lichte vormen van de ziekte van Alzheimer die niet eerder medicamenteus zijn behandeld. De uitkomsten van de EEG’s suggereren dat het middel een effect heeft op de functionele hersenverbindingen, waarmee het de hypothese ondersteunt dat het de synaptische activiteit beïnvloedt.

Plaatsbepaling

De resultaten van het beschreven onderzoek tonen een effect van het medisch voedingsproduct Souvenaid® op een onderdeel van een uitgebreide vragenlijst en een functieonderzoek als surrogaatparameter van hersenactiviteit bij een groep patiënten met een zeer lichte vorm van de ziekte van Alzheimer. Op het significante onderdeel, het beloop van de geheugenfunctie, werd niet de eindtoestand vergeleken maar werd een zogenoemde ’trajectory’-analyse gedaan waarmee verschillen tussen de behandelde groepen in de loop der tijd werden geanalyseerd. Het kleine verschil in de loop der tijd heeft ten dele ook te maken met het gegeven dat patiënten in de placebogroep aanvankelijk een beter resultaat toonden dan patiënten die het voedingsmiddel gebruikten. Door vooraf te definiëren wat het responscriterium zou behoren te zijn, had men een ’Number Needed to Treat’ (NNT) kunnen berekenen. De klinische betekenis voor de dagelijkse praktijk van de bevindingen blijft hiermee volstrekt onduidelijk. Op andere onderdelen van de vragenlijst, de totale score en de uitvoerende functies, werd geen significant effect gevonden. Ook wordt er geen bewijs overlegd dat patiënten of familieleden een klinisch relevante verbetering hebben ervaren van de toepassing van het product. De betrokkenheid van de fabrikant bij de planning, opzet, uitvoering en analyse van het onderzoek was onmisbaar.
Terwijl in de medicamenteuze behandeling van de ziekte van Alzheimer weinig vooruitgang wordt geboekt, worden tezelfdertijd producten of voedingssupplementen gepromoot op grond van theoretische overwegingen, resultaten van proefdieronderzoek en effect op surrogaatparameters. Dat het middel op grond van de genoemde onderzoeksresultaten voor vergoeding in aanmerking kan komen bij sommige zorgverzekeraars is moeilijk te onderbouwen met argumenten ontleend aan evidence based medicine.