Rosiglitazon: hoe de interpretatie van hetzelfde bewijs leidt tot sterk contrasterende opstellingen

Achtergrond. De thiazolidinedionderivaten pioglitazon en rosiglitazon zijn in de markt gezet als middelen die het risico op cardiovasculaire aandoeningen bij patiënten met diabetes mellitus verminderen. Deze middelen bleken dat risico echter juist te verhogen en dat gold vooral voor rosiglitazon. In 2007 werd een meta-analyse gepubliceerd waaruit bleek dat het gebruik van rosiglitazon gepaard ging met een verhoogd risico op myocardinfarct.1
In de afgelopen jaren is een verband aangetoond tussen belangenverstrengeling van auteurs en voor de industrie gunstige conclusies in wetenschappelijke artikelen. Het meest pregnante voorbeeld daarvan betrof de verhoogde incidentie van trombose bij anticonceptiva van de derde generatie vergeleken met die van de tweede generatie (Gebu 2001; 33: 130-131). Een groep onafhankelijk onderzoekers wilde weten of er een verband is tussen financiële belangenverstrengeling van auteurs en hun gepubliceerde gezichtspunten over het risico op myocardinfarct van rosiglitazon.

Methode. Er werd een systematisch literatuuroverzicht opgesteld van publicaties over rosiglitazon waarin de auteurs een op wetenschappelijk onderzoek berustende uitspraak deden over het risico op myocardinfarct en het al dan niet continueren van het gebruik van het middel. Het ging om richtlijnen, meta-analysen, klinisch onderzoek, ingezonden brieven en redactionele commentaren. Van de auteurs hiervan werd nagegaan of zij financiële belangenverstrengeling met één of beide fabrikanten van de thiazolidinedionderivaten hadden opgegeven.2

Resultaat. Er werden 202 artikelen met 180 auteurs gevonden waarin een duidelijke uitspraak over de veiligheid en het gebruik van rosiglitazon werd gedaan. 108 artikelen (53%) bevatten verklaringen over financiële belangenverstrengeling. 90 artikelen (45%) waren geschreven door auteurs met financiële belangenverstrengeling. Een aanzienlijk deel van de auteurs die een positief oordeel hadden over de veiligheid van rosiglitazon hadden doorgaans verstrengelingen met de industrie (94%), en in het bijzonder met de fabrikant van rosiglitazon (87%) en met die van pioglitazon (65%). Van auteurs die een negatief oordeel hadden over de veiligheid van rosiglitazon waren de percentages respectievelijk 28%, 20% en 22%. Bij auteurs die een positief oordeel hadden over de veiligheid van rosiglitazon was de kans op financiële belangenverstrengeling met een fabrikant ruim drie maal zo hoog als bij auteurs die een negatief oordeel hadden (relatief risico RR 3,38 [95%BI=2,26-5,06]). Er was eveneens een sterk verband tussen een positief advies over het gebruik van rosiglitazon en financiële belangenverstrengeling (RR 3,36 [1,95-5,83]).
Bij auteurs die een positief oordeel over rosiglitazon hadden, was er een grotere kans op financiële belangenverstrengeling met de fabrikant van pioglitazon (RR 3,28 [1,88-5,73]) dan bij auteurs met negatieve oordelen. In 29 artikelen werd een duidelijk advies gegeven om pioglitazon te gebruiken in plaats van rosiglitazon. 25 van die artikelen waren geschreven door auteurs die belangenverstrengelingen hadden met de fabrikant van pioglitazon.

Conclusie onderzoekers. Het aantal gevallen waarin financiële belangenverstrengelingen openbaar waren gemaakt, was erg laag. Er was een duidelijk en sterk verband, dat overigens niet per se causaal hoeft te zijn, tussen financiële belangenverstrengeling met fabrikanten en de uitspraken van de auteurs in de controverse rondom rosiglitazon. Om wetenschappelijke verslagen te kunnen vertrouwen, is het noodzakelijk dat de procedure van het bekend maken van financiële belangenverstrengeling wordt veranderd. Om de waarde van gepubliceerde gezichtspunten te kunnen bepalen, is het noodzakelijk dat de procedure van het bekend maken van financiële belangenverstrengeling wordt verbeterd.