Publicatiebias zorgt voor overschatting van de werkzaamheid van antidepressiva

Achtergrond. 'Evidence-based medicine' is alleen waardevol als het fundament, de 'evidence base', compleet is en niet vertekend. Selectieve publicatie van klinische onderzoeken, en van de uitkomsten binnen die onderzoeken, kan leiden tot niet realistische schattingen van de effectiviteit van geneesmiddelen en de balans van werkzaamheid en veiligheid wijzigen. Onderzoekers vroegen zich af hoe nauwkeurig gegevens over de werkzaamheid van geneesmiddelen via de medische literatuur de geneeskundige gemeenschap bereikt en spitsten de vraag toe op antidepressiva.1 

Methode. Bij de Food and Drug Administration (FDA) werden fase II- en III-onderzoeken van 12 antidepressiva opgevraagd uit de periode 1987-2004. Daarin waren 12.564 patiënten onderzocht. Vervolgens werd een zoekactie in de literatuur verricht naar de bijbehorende publicaties. Van de onderzoeken die waren gepubliceerd in de literatuur werden de uitkomsten en de 'effect sizes' (grootte van het effect) vergeleken met de uitkomsten en effect sizes die bij de FDA bekend waren.

Resultaat. Van de 74 onderzoeken die bij de FDA waren geregistreerd was 31% met 3.449 patiënten niet gepubliceerd. Of en hoe onderzoeken werden gepubliceerd hing samen met de uitkomsten van de onderzoeken. 37 (50%) onderzoeken die door de FDA als positief waren beoordeeld, zijn gepubliceerd en één onderzoek met een positief resultaat is niet gepubliceerd. Van de onderzoeken die door de FDA als negatief of twijfelachtig waren beoordeeld zijn er, met uitzondering van drie, 22 (30%) niet gepubliceerd en 11 (15%) zijn gepubliceerd met een positieve boodschap. Indien men uitging van de gepubliceerde literatuur dan bleek dat 94% van de onderzoeken een positief resultaat overbracht. Daarentegen had 51% van de FDA-onderzoeken een positief resultaat. Meta-analysen van de gegevens van de FDA- en medische tijdschriften toonden dat de effect sizes van de afzonderlijke antidepressiva toenamen met gemiddeld 32% absoluut (11-69%).

Conclusie onderzoekers. De onderzoekers konden niet vaststellen of de vastgestelde bias het gevolg was van het niet indienen van een artikel door auteurs en sponsors, van beslissingen van redacteuren en referenten van tijdschriften om het artikel niet te publiceren, of van beide. Selectieve publicatie van de resultaten van klinische onderzoeken kan negatieve gevolgen hebben voor onderzoekers, deelnemers aan onderzoeken, beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg en patiënten.

Plaatsbepaling

De resultaten van deze meta-analyse tonen dat de werkzaamheid van antidepressiva, zoals die uit de gepubliceerde literatuur naar voren komt, wordt overschat. De balans van werkzaamheid en bijwerkingen zal daardoor wijzigen in de richting van een geringere werkzaamheid. Dit onderzoek onderstreept wederom de absolute noodzaak tot het verplicht aanmelden van gerandomiseerd onderzoek in een van de geaccepteerde internationale onderzoeksbestanden (Gebu 2008; 42: 10). Registratieautoriteiten zouden dit beleid actief behoren te ondersteunen. Daartoe zou de politiek hen behoren te faciliteren.

<hr />