Krachtig antidepressivum, dure placebo of sterke nocebo?

Geneesmiddelenfabrikant Servier heeft de afgelopen maanden een krachtige campagne gevoerd om haar antidepressivum agomelatine (Valdoxan®) te promoten. In het reclamemateriaal valt onder meer op dat wordt gesproken van een ’Krachtig antidepressivum’ en een ’Nieuwe publicatie in 2012’. Een kleine correctie op deze reclameslogans is aangewezen.

Wat betreft de vermeende kracht van het middel is in Gebu 2010; 44: 42-44 aangegeven dat agomelatine geen bewezen voordelen heeft boven andere antidepressiva. Integendeel, de werkzaamheid van het middel is in vergelijking met placebo niet overtuigend aangetoond en evenmin in vergelijking met selectieve serotonine-heropnameremmers (SSRI’s). Ten behoeve van de registratie bij de European Medicines Agency (EMA) zijn ruim tien onderzoeken aangeboden, waarvan er op dat moment slechts vijf waren gepubliceerd. De onderzoeken met negatieve uitkomsten zijn niet gepubliceerd. Van de zeven placebogecontroleerde onderzoeken waarin de werkzaamheid is onderzocht, werd slechts in drie een statistisch significant verschil ten opzichte van placebo gevonden op de primaire uitkomstmaat de ’Hamilton Depression Rating Scale’ (HDRS) of de ’Montgomery and Åsberg Depression Rating Scale’ (MÅDRS). In geen enkel onderzoek werd een klinisch relevant verschil ten opzichte van placebo vastgesteld. In kortdurende vergelijkende onderzoeken zonder placebogroep was het antidepressieve effect van agomelatine niet statistisch significant verschillend van de actieve controlegroep met de SSRI’s fluoxetine (merkloos, Prozac®), sertraline (merkloos, Zoloft®) en venlafaxine (merkloos, Efexor®).
De nieuwe publicatie in 2012 betreft een artikel waarin de resultaten van direct vergelijkende onderzoeken van agomelatine en SSRI’s statistisch zijn samengevat (gepoold).1 Het onderzoek voor het artikel is gesponsord door Servier, de belangenverstrengelingen van de auteurs nemen een halve kolom in beslag. De publicatie is weliswaar nieuw maar bevat geen nieuwe onderzoeksgegevens. Een opmerkelijk gegeven is dat placebogecontroleerde onderzoeken niet werden opgenomen in de meta-analyse. De auteurs beargumenteren deze keuze door te stellen dat de aanwezigheid van een placebogroep in een onderzoek de onderzochte populatie verandert, evenals het percentage patiënten dat het gebruik van het antidepressivum staakt en daarmee de werkzaamheid. De werkelijke reden zal vermoedelijk zijn, zoals hierboven is aangegeven, dat indien men wel placebogecontroleerde onderzoeken zou hebben ingesloten er waarschijnlijk geen werkzaamheid zou kunnen worden aangetoond. Samengevat kan agomelatine in algemene zin worden beschouwd als een krachtige en dure placebo. Of uitgesloten is dat agomelatine een nocebo (Gebu 1997; 31: 4) is, wordt overgelaten aan het oordeel van de lezer (zie tevens Gebu 2013; 47: 56-57).