Ketamine als partydrug

Casus. Vroeg in de avond wordt op de afdeling Spoed Eisende Hulp (SEH) een 14-jarig meisje door haar ouders binnengebracht. Zij is een avond uit geweest met een vriendin. Ze heeft een blanco medische voorgeschiedenis. Afwisselend is zij verward en helder. Nu en dan is ze angstig en hallucineert ze. Zij vertelt geen cannabis of andere drugs te hebben gebruikt. Een half uur later wordt ook haar vriendin binnengebracht op de afdeling SEH met vergelijkbare verschijnselen. Na enige tijd verdwijnen bij beide meisjes de verschijnselen spontaan. Analyse van het serum leert later dat er sprake was van een intoxicatie met ketamine. Het blijkt dat ze deze stof toegediend hebben gekregen van een oudere 'vriend' die een 'rape-date' wilde plannen. Toen ze allebei vreemd gingen doen had hij ze buiten de deur gezet.

Werkingsmechanisme. Ketamine is een racemisch mengsel. Het wordt medisch niet meer toegepast. In plaats daarvan wordt esketamine gebruikt. Door een directe werking op de cortex en het limbische systeem zorgt ketamine voor een kataleptische toestand, waarin de patiënt ervaart gedissocieerd te zijn van de omgeving. Het middel werkt dus hallucinogeen. Het heeft tevens een gering indirect sympathicomimetisch effect, hetgeen verhoging van de bloeddruk en hartfrequentie veroorzaakt. Verder remt het de polysynaptische spinale reflexen. Hoewel dit niet geheel is opgehelderd, wordt aangenomen dat binding van ketamine aan opiaat- en N-methylaspartaatreceptoren een rol speelt bij het werkingsmechanisme. De uitscheidingshalveringstijd is ongeveer 11-17 minuten. Eliminatie vindt plaats in de lever door hydroxylering en N-demethylering.

Medische toepassing. Ketamine, ontwikkeld in 1961, is van oorsprong een middel dat in de anesthesie wordt gebruikt. Het middel geeft sedatie en anesthesie en wordt gebruikt als anestheticum indien er een kans is op cardiovasculaire depressie. Het wordt gewoonlijk parenteraal toegediend. De laatste tijd wordt het middel oraal toegepast als pijnstiller. 
Esketamine wordt in Nederland ook binnen de anesthesie gebruikt. Het kan door middel van bolusinjecties worden gebruikt als analgesie tijdens een operatie bij patiënten waarbij men geen uitgesproken bloeddrukdaling wil, bijvoorbeeld bij patiënten met een forse aortastenose of een linkerventrikelhypertrofie. Toepassing van esketamine in de zwangerschap wordt afgeraden. Het wordt soms toch tijdens de partus toegepast, echter alleen voor kortdurende toepassing als alternatieven ontbreken, zoals bij een lage bloeddruk. Ook wordt esketamine als pijnstiller gegeven aan patiënten met traumatische verwondingen die niet nuchter zijn voor een operatie. 
Het gebruik als pijnstiller vindt vooral in de palliatieve zorg plaats als er sprake is van hypersensitisatie bij pijn, zoals bij chronisch gebruik van opiaten wordt gezien of als opiaten onvoldoende pijnstilling geven. 
Esketamine wordt dan door middel van continue infusie gedurende enkele dagen toegediend, waarbij de patiënten tevens morfine krijgen. Behoudens het optreden van wat onrustige levendige dromen, is het veilig het middel aan morfine toe te voegen.
Ketamine wordt echter vooral door dierenartsen toegepast. Het voordeel van ketamine bij chirurgische ingrepen is dat er, mits het in de juiste dosering wordt toegepast, geen respiratoire ondersteuning nodig is. Daardoor kan één persoon zowel de operatie doen als de anesthesie verzorgen. Een ander voordeel van ketamine is dat ondanks de inductie van de anesthesie, de hoest- en slikreflexen niet verminderen. Dat maakt de kans op aspiratie kleiner.

Partydrug. Als partydrug (straatnaam: special K, K, vitamine K) is ketamine verkrijgbaar als ketamine HCL en wordt dan vaak gesnoven.1 Het is momenteel dé nieuwe partydrug in Europa. Het wordt voornamelijk gebruikt op zogenoemde 'rave-party’s' in verband met de hallucinerende en stimulerende effecten.2 Wie ketamine snuift, is ongeveer 20 minuten 'high'. Het middel kan wel uren nawerken, waarbij met name agitatie en verwardheid op de voorgrond staan.

Effecten. Het effect van ketamine is afhankelijk van de dosis, de wijze van toediening, de persoon en de situatie waarin het wordt gebruikt. De meeste gebruikers gaan 'trippen', waaronder wordt verstaan het hallucineren als gevolg van het gebruik van drugs. De trip bij ketamine kan zeer heftig zijn. Er kan een 'bad trip' ontstaan, hetgeen een uiterst vervelende en beangstigende ervaring is. Soms is men niet in staat zich te bewegen. Ook misselijkheid en braken zijn beschreven. Pijn wordt niet gevoeld, dus men kan zich verwonden zonder dat men dat beseft. Daarnaast kan verwardheid, anterograde amnesie en delier ontstaan. Door de indirecte sympathicomimetische effecten ontstaan tachycardie en hypertensie. Bij een ernstige intoxicatie kan respiratoire depressie en apneu voorkomen. 'Flashbacks' of visuele verstoringen kunnen nog dagen of zelfs weken na inname worden ervaren.
Er is een risico van geestelijke afhankelijkheid van ketamine en bij langdurig gebruik ontstaat tolerantie. Ketamine kent een vrij beperkte therapeutische breedte, waardoor onoordeelkundig gebruik gemakkelijk tot overdosering kan leiden. Er is dan met name kans op coma en ademdepressie, hetgeen mechanische ondersteuning van de ademhaling noodzakelijk maakt.