Ischemische colitis door sumatriptan en andere 5HT₁-receptoragonisten

Wanneer delen van het colon door vernauwing of afsluiting van takken van de arteria mesenterica onvoldoende worden doorbloed, kan ischemische colitis ontstaan.1 Kenmerkende verschijnselen van deze aandoening zijn recidiverende aanvallen van buikpijn en diarree die met name na de maaltijd optreden. De buikpijn kan hevig zijn ('angine abdominale'). In ernstige gevallen kunnen intestinale bloedingen en necrose ontstaan en is chirurgisch ingrijpen noodzakelijk. De diagnose wordt gesteld op geleide van endoscopische en histologische bevindingen.
In de afgelopen jaren zijn incidenteel geneesmiddelen, zoals orale anticonceptiva, en enkele vasoactieve stoffen, waaronder ergotamine, amfetamine en cocaïne, in verband gebracht met ischemische colitis. Recente berichten in de literatuur hebben er de aandacht op gevestigd dat ook 5HT₁(5-hydroxytryptamine = serotonine)-receptoragonisten, zoals sumatriptan, en 5HT₃-receptorantagonisten, met name alosetron, ischemische colitis kunnen veroorzaken.2 3 In de VS is de 5HT₃-receptorantagonist alosetron (Lotronex®, niet in Nederland verkrijgbaar) die was geregistreerd voor de behandeling van het 'irritable bowel syndrome', onlangs uit de handel genomen vanwege het gebleken verband met ischemische colitis en obstipatie.
De afgelopen tien jaar hebben 5HT₁-receptoragonisten een plaats verworven in de behandeling van migraine. Deze stoffen veroorzaken constrictie van de meningeale arteriën waardoor de dilatatie, die verantwoordelijk wordt geacht voor de hoofdpijn, wordt tegengegaan. In de jaren na de toelating van deze middelen is, mede dankzij observaties in ons land, duidelijk geworden dat sumatriptan ook in andere vaatstelsels vasoconstrictie kan veroorzaken.4 Dit kan leiden tot angina pectoris en myocardinfarct.
Door medewerkers van de FDA in de VS zijn acht gevallen van ischemische colitis beschreven die waarschijnlijk door sumatriptan zijn veroorzaakt.2 In vier gevallen betrof het subcutaan, in één geval oraal, en in twee gevallen gecombineerd subcutaan/oraal gebruik van sumatriptan. In één geval was de gebruikte toedieningsvorm niet gemeld. In alle gevallen bestond er een opvallende tijdsrelatie met de toediening van sumatriptan, was er een gebruikelijke dosering toegediend en trad herstel op nadat het gebruik was beëindigd.
Door de waarnemingen in de VS lijkt het aannemelijk dat ook in het mesenteriale vaatbed vasoconstrictie optreedt, waardoor ischemische colitis kan ontstaan. Men veronderstelt dat het een zeldzame bijwerking is.2 Hierbij kan worden opgemerkt dat het niet om een allergische reactie, maar om een farmacologische en dus waarschijnlijk een dosisafhankelijke bijwerking gaat. Bij lichte vormen van ischemische colitis kan de diagnose gemakkelijk worden gemist. Ook door het recidiverende beloop kan het verband met een geneesmiddel over het hoofd worden gezien. Deze factoren werken onderrapportage in de hand. Het is aannemelijk dat een gecompromitteerde intestinale bloedvoorziening, bijvoorbeeld door roken, atherosclerose of hartfalen, de kans op ischemische colitis door 5HT₁-receptoragonisten vergroot.2 Inmiddels wordt deze ernstige bijwerking in de bijsluiters van sumatriptan en naratriptan vermeld.

5HT₁-receptoragonisten, zoals sumatriptan, worden veelvuldig gebruikt en het is daarom van belang dat patiënten en behandelaars op de hoogte zijn van de kans op ischemische colitis.