Geneesmiddelen bij aandoeningen van mond, gebit en kaak

Terug naar boven

In de tandheelkunde gaat het bij pijn in de regel om acute pijn. Analgetica moeten in principe pas worden voorgeschreven nadat de (werk)diagnose is gesteld. Door toediening van een pijnstiller kunnen symptomen verdwijnen of veranderen.3 4
Paracetamol. In eerste instantie gaat de voorkeur uit naar paracetamol.5-7 Dit middel heeft geen schadelijke invloed op het maag-darmslijmvlies en veroorzaakt in de gebruikelijke (pijnstillende) dosering weinig bijwerkingen. Voorts heeft het, in tegenstelling tot bijvoorbeeld acetylsalicylzuur en andere NSAID's (non-steroidal anti-inflammatory drugs), geen nadelige invloed op de normale stolling, en versterkt het de werking van anticoagulantia niet. Deze laatste zijn vooral postoperatief en bij invasieve ingrepen van belang, zoals bij tandextracties. Paracetamol heeft geen antiflogistische werking.
Bij ernstige acute pijn kan bij volwassenen met het tegelijk innemen van twee tabletten paracetamol worden begonnen, gevolgd door één tablet om de vier tot zes uur (indien nodig). Na operatieve ingrepen (bv. apexresectie, verstandskiesverwijdering) wordt aanbevolen de patiënt de voorgeschreven pijnstiller in te laten nemen voordat de pijnklachten optreden, met andere woorden voordat de lokale verdoving begint uit te werken (meestal binnen twee uur na de ingreep). Op de eerste dag na de operatie heeft ongeveer 40% van de patiënten nog ernstige pijn, op de tweede dag is dit 25%.
Bij onvoldoende effect kan men paracetamol combineren met codeïne.7 Bij eenmalig postoperatief gebruik geeft deze combinatie een geringe, maar significante toename van de pijnstilling (Gebu 1996; 30: 136). Eventueel kan paracetamol worden vervangen door een NSAID, zoals ibuprofen of naproxen.8-11 De indruk bestaat dat een NSAID de eerste postoperatieve dag een sterker pijnstillend effect heeft dan paracetamol of de combinatie paracetamol met codeïne. Gerandomiseerd dubbelblind en gecontroleerd onderzoek hiernaar is echter niet verricht.
NSAID's. Deze middelen hebben een pijnstillende en een ontstekingsremmende werking. Een belangrijk probleem bij de toepassing ervan vormen de soms ernstige gastro-intestinale bijwerkingen die in verband worden gebracht met remming van het enzym cyclo-oxygenase (COX-) 1. Recent zijn enkele COX-2-selectieve NSAID's in de handel gekomen (Gebu 2001; 35: 25-31), waarvan wordt geclaimd dat zij minder, voor de patiënt klinisch relevante, gastro-intestinale complicaties van ernstige aard geven. Deze middelen zijn echter niet geregistreerd voor de behandeling van acute pijn. 

COX-2-remmers zijn niet geregistreerd voor behandeling van acute pijn. 

Uit onderzoek is niet gebleken dat NSAID's betere pijnstillers zijn dan paracetamol. Ook is niet duidelijk wat de betekenis is van de ontstekingsremmende werking van NSAID's. Voor postoperatief gebruik zijn de volgende NSAID's geregistreerd: diclofenac, ibuprofen, ketoprofen, naproxen, tiaprofeenzuur en azapropazon. Als NSAID's worden voorgeschreven, gaat de voorkeur uit naar middelen waarmee de meeste ervaring is opgedaan en waarvan de balans van effectiviteit en bijwerkingen het gunstigste is, zoals ibuprofen, diclofenac en naproxen (Gebu 1998; 32: 111-118). Chronisch gebruik van NSAID's, bijvoorbeeld door patiënten met kaakgewrichtsstoornissen, moet, met name gezien het risico van nierinsufficiëntie, worden ontraden bij patiënten ouder dan 75 jaar. Ook bij diureticagebruik, manifest hartfalen, levercirrose en nierziekten moet het chronisch gebruik van deze middelen worden ontraden. Ook voor NSAID's geldt een 'plafondeffect', waarbij een verhoging van de dosis niet leidt tot verdere toename van het pijnstillende effect, maar wel tot een toename van bijwerkingen. Ook bestaat er een sterke interindividuele variatie in werkzaamheid. Bij onvoldoende werkzaamheid heeft het overgaan op een ander NSAID daarom de voorkeur boven verhoging van de dosis. Voor acute pijnstilling wordt het combineren van NSAID's met acetylsalicylzuur, andere NSAID's of paracetamol niet aangeraden vanwege de hogere kans op bijwerkingen.
Andere middelen. Narcotische analgetica hebben gezien hun ongewenste neveneffecten vrijwel geen plaats in de praktijk (Gebu 1991; 25: 12-17), behalve de combinatie van codeïne en paracetamol.
Naast de pijnbestrijding van aandoeningen in de mondholte en tandheelkundige of kaakchirurgische ingrepen bestaat een groot aantal andere indicaties voor pijnbestrijding in het hoofd-halsgebied, zoals bij neuralgiforme pijnen, kaakgewrichtsklachten (zie aldaar) en ontstekingen (zie aldaar). Carbamazepine is mede geregistreerd voor de behandeling van neuralgische pijn. Sommige (klassieke) antidepressiva zijn effectief bij de behandeling van neuralgische en neuropatische pijn. Dat geldt overigens niet voor selectieve serotonine-heropnameremmers (SSRI's). Antidepressiva worden soms gebruikt voor chronische pijn in hoofd of aangezicht, maar de effectiviteit hiervan staat niet vast.
De hier genoemde middelen dienen voor deze indicaties alleen te worden voorgeschreven door (tand)artsen die ervaring hebben met de behandeling van deze aandoeningen. Verder gelden de richtlijnen voor het voorschrijven van geneesmiddelen buiten de geregistreerde indicatie (Gebu 2000; 34: 139-147).
Lokale anesthetica. Lokale anesthesie wordt op grond van de plaats van het aangrijpingspunt ingedeeld in oppervlakteanesthesie, infiltratie- en geleidingsanesthesie.
Oppervlakteanesthetica kunnen worden gebruikt om pijnlijke plekken in de mond (zoals bv. aften) aan te stippen en daarmee de pijnklachten tijdelijk te onderdrukken. Van de beschikbare oppervlakte anesthetica wordt in de praktijk meestal lidocaïne gebruikt, bijvoorbeeld in de vorm van een orale viskeuze vloeistof.2 Goed vergelijkend onderzoek tussen de verschillende middelen is niet verricht.
Voor infiltratie- en geleidingsanesthesie worden binnen de tandheelkunde dezelfde lokale anesthetica toegepast. Het betreft anesthetica die behoren tot de xylidinen (bv. lidocaïne), toluïdinen (bv. prilocaïne) en thiophenen (articaïne). Deze lokale anesthetica kunnen worden toegediend met of zonder toevoeging van vasoconstrictiva. Lidocaïne en articaïne worden meestal gecombineerd met adrenaline (epinefrine), en prilocaïne met felypressine.12-14

Terug naar boven

Omdat postoperatief oedeem na moeilijke extracties of andere operatieve ingrepen in de mondholte zeer hinderlijk is voor de patiënt en ten dele verantwoordelijk is voor de napijn, bestaat in de tandheelkunde behoefte aan een veilig en effectief antiflogisticum. Goed opgezet gerandomiseerd dubbelblind en gecontroleerd onderzoek ontbreekt echter veelal. In de praktijk worden NSAID's, zoals ibuprofen, voorgeschreven.8 16
Indien een uitgebreide zwelling wordt verwacht, kan ook worden overgegaan tot het toedienen van corticosteroïden. In de tandartsenpraktijk zal zelden een indicatie bestaan voor het toepassen van corticosteroïden. Bij kaakchirurgische ingrepen worden deze middelen echter wel toegepast.1

Terug naar boven

Vrijwel iedereen heeft enige angst voor tandheelkundige behandelingen. 'Normale' angst is vaak goed te bestrijden door de patiënt gerust te stellen, hem of haar uit te leggen wat er gaat gebeuren, iets meer tijd te nemen en goede anesthesie te geven. Bij sterke angstgevoelens kan een benzodiazepine noodzakelijk zijn.18 19 Om te bevorderen dat de patiënt ook een rustige nacht heeft, wordt in de praktijk wel eens geadviseerd om de avond voor de ingreep te beginnen met de medicatie. Er bestaat dan echter wel een risico van nachtelijke valpartijen en de volgende dag bij deelname aan het verkeer een verhoogd risico van verkeersongevallen. Voor (kortdurend) gebruik in de eerstelijn worden diazepam, lorazepam en oxazepam geadviseerd.2 Het 'kalmerende' effect van het middel is echter niet altijd goed te voorspellen: soms treden lichte ontremmingen op en een enkele keer ontstaat duidelijk agressief gedrag. Dit laatste komt vooral bij ouderen en kinderen voor.2
Een alternatief voor bestrijding van angst vormen ultrakortwerkende benzodiazepinen, zoals midazolam.2 19 Dergelijke middelen dienen alleen in de tweede lijn te worden voorgeschreven, gezien de voorzorgen die men in acht moet nemen, zoals het observeren van de patiënt na de ingreep.
Patiënten die een benzodiazepine toegediend hebben gekregen, dienen niet aan het verkeer deel te nemen. Een potentiële bijwerking van alle benzodiazepinen is het optreden van anterograde amnesie, hetgeen voor sommige angstige patiënten een prettige bijkomstigheid kan zijn. Bij overdosering van benzodiazepinen bestaat gevaar voor ademhalingsdepressie.

Ultrakortwerkende anxiolytica behoren niet bij tandheelkundige ingrepen in de eerste lijn te worden toegepast.

Terug naar boven

Profylaxe. Als gevolg van een bloedige ingreep in de mond kan een bacteriëmie optreden.20 21 Voor patiënten met aangeboren of verworven gebreken aan de hartklep, met kunstkleppen of ander ingebracht materiaal kan dit een risico van bacteriële endocarditis betekenen. Een ander risico is het ontstaan van tetanus ten gevolge van een met (straat)vuil verontreinigde wond bij bijvoorbeeld een dentaal trauma. Preventie van een dergelijke infectie is gebruikelijk,22 ofschoon de effectiviteit daarvan niet is aangetoond.
Bij 15 tot 40% van de gevallen van endocarditis zou een tandheelkundige ingreep in de voorafgaande drie maanden een rol kunnen spelen.23 Ondanks het feit dat de odontogene oorsprong van endocarditis door kweken zelden is aan te tonen, is de algemene opinie in de literatuur dat antibiotische profylaxe is gewenst bij 'bloedige' ingrepen bij risicopatiënten. Wanneer een uitgeslagen element wordt teruggeplaatst, geldt eveneens dat antibiotische profylaxe is gewenst bij risicopatiënten. Voor al deze situaties geldt dat het nut niet is bewezen. De patiëntencategorieën waarvoor endocarditisprofylaxe is geïndiceerd en het hiervoor te volgen schema staan helder geformuleerd in de richtlijnen van de Nederlandse Hartstichting (zie ook www.hartstichting.nl).24 
Behandeling. Indicatie. Als bij acute bacteriële infecties pus is aan te tonen of de aanwezigheid hiervan mag worden verwacht op grond van de tijd die is verstreken sinds het begin van de infectie (meer dan enige dagen), is een goede drainage de aangewezen therapie. In dergelijke gevallen dienen aan de niet-immunogecompromitteerde patiënt geen antibiotica te worden voorgeschreven.4 25 26
Bij beginnende periostitis of bij een beginnende cellulitis is het mogelijk de ontsteking met behulp van een antibioticum terug te dringen. Bij twijfel over de aanwezigheid van pus dienen de lichaamstemperatuur (>39° C), een kloppend gevoel ter plaatse van de zwelling en het ziektegevoel van de patiënt als criterium. In de praktijk hanteert men de volgende vuistregel:
- Bij acute acute infecties in de bovenkaak zijn vanwege de anatomische verhoudingen antibiotica vaak niet geïndiceerd, omdat het risico van uitbreiding minimaal is. 
- Bij acute infecties in de onderkaak zijn antibiotica geïndiceerd, tenzij pus is aan te tonen of de ontsteking langer dan vijf dagen bestaat. Criteria zijn ook hier ziektegevoel, koorts en risico van uitbreiding naar naburige gebieden.    
Keuze van het middel. In de praktijk blijkt dat men bij odontogene infecties vrijwel altijd kan volstaan met een penicillinepreparaat, zoals amoxicilline, dat in een juiste dosering en voldoende lang moet worden gegeven. Bij onvoldoende effect of resistentie kan een keuze worden gemaakt uit een combinatie van amoxicilline met de b -lactamaseremmer clavulaanzuur of de combinatie van een fluorchinolon met metronidazol. De keuze voor een bepaald antibioticum behoort feitelijk te zijn gebaseerd op de uitslag van de kweek en de resistentiebepaling van het veroorzakende micro-organisme.
Het is gebruikelijk de patiënt te adviseren de kuur af te maken, ondanks het feit dat de klachten meestal al kort na het begin van de kuur sterk afnemen of verdwijnen. Er moet worden opgemerkt dat niet precies bekend is wat de optimale duur van de antibioticumkuur is bij odontogene infecties.

Bij odontogene infecties kan men vrijwel altijd volstaan met amoxicilline. 

Overgevoeligheid. Naast eventuele onverenigbaarheid van een bepaald antibioticum met een aandoening waaraan de patiënt lijdt (bv. een nier- of leveraandoening) dient altijd te worden gevraagd naar een eventuele overgevoeligheid voor bepaalde antibiotica. Daarbij moet worden nagegaan wat de patiënt onder een allergie verstaat. Het optreden van bijvoorbeeld een uitgebreid geneesmiddelenexantheem (amoxicilline-uitslag) bij toepassing van een bepaald antibioticum heeft een geheel andere implicatie dan bijvoorbeeld het optreden van maag-darmklachten. In 10% van de gevallen bestaat er kruisovergevoeligheid tussen penicillinen en cefalosporinen. Bij odontogene infecties wordt bij overgevoeligheid voor een penicilline meestal erytromycine of clindamycine voorgeschreven.

Terug naar boven

Behalve deficiënties in de stollingseiwitten, vaatwandafwijkingen en afwijkingen in de functie van of het aantal trombocyten kunnen ook bepaalde geneesmiddelen een bedoeld of onbedoeld effect hebben op de hemostase (bv. acetylsalicylzuur, NSAID's, heparinen, cumarinederivaten en oncolytica). In een aantal gevallen kan de gestoorde hemostase op een hoger plan worden gebracht door het (tijdelijk) staken van deze medicatie. In andere gevallen resteert slechts actieve interventie, zoals transfusie met trombocyten of toediening van vitamine K. Binnen het tandheelkundige kader dient het staken van de medicatie dan wel actieve interventie altijd in overleg met de behandelend arts te gebeuren.

Nabloedingen. Onder een nabloeding verstaat men in de tandheelkunde een vrij hevige en langdurige bloeding uit een (extractie)wond, die kortere of langere tijd na het tijdstip van de extractie optreedt. Een goede mechanische hemostase (compressie, approximeren van de wondranden, hechtingen) is dan een eerste vereiste. Eventueel kan deze behandeling worden gecombineerd met tranexaminezuurspoelingen om de fibrinolyse te remmen.27

Terug naar boven

Cariës. Een goede mondhygiëne, het gebruik van een gefluorideerde tandpasta en een verantwoord voedingspatroon is een eerste vereiste om tandcariës te voorkomen. In voorkomende gevallen is een aanvullende behandeling met een fluoridepreparaat geïndiceerd.28 29 Dit geldt in het bijzonder in het kader van de preventie van hyposialiegerelateerde tandcariës.30 31 Bij ernstige vormen van droge mond, zoals die kan optreden als gevolg van geneesmiddelengebruik, bestralingen in het hoofd-halsgebied of bij het syndroom van Sjögren, zijn de gebruikelijke, commercieel verkrijgbare, fluoridepreparaten ongeschikt. Deze zijn of te aangezuurd (gel) of te weinig effectief (fluoridemondspoelingen). De apotheek kan voor dergelijke patiënten een neutrale natriumfluoridegel bereiden. Bij ernstige vormen van een droge mond moet de patiënt deze gel om de dag met behulp van een fluoridekap appliceren.
Gingivitis. De preventie en behandeling van gingivitis bestaat uit een goede mondhygiëne.26 32 Wanneer de patiënt (tijdelijk) moeilijk een goede mondhygiëne kan handhaven, bijvoorbeeld na een operatieve ingreep in de mondholte, na een dentaal trauma of bij patiënten die orthodontistisch worden behandeld, kan ondersteunende behandeling met een desinfectans, bijvoorbeeld chloorhexidinemondspoeling, zijn geïndiceerd.33-35
De behandeling van een heftige acute necrotiserende gingivitis bestaat primair eveneens uit een verbetering van de hygiënische toestand van de mond door mechanische reiniging, gevolgd door het consciëntieus voortzetten daarvan ter voorkoming van recidief.25 26 32 In het begin is mechanische reiniging meestal erg pijnlijk. Medicamenteuze behandeling met metronidazol (gericht op anaërobe bacteriën) in de acute fase maakt vaak dat een goede reiniging na enige dagen beter is te verdragen. Aanbevolen wordt de mond dagelijks te spoelen met (lauwe)waterstofperoxide 1,5% of chloorhexidinemondspoeling.36-38
Parodontopathieën. De behandeling van parodontopathieën bestaat uit een goede mondhygiëne en initiële parodontale therapie.25 26 32 Initiële parodontale therapie behelst naast het verwijderen van tandplak en tandsteen, het signaleren en corrigeren van factoren die de plakretentie bevorderen ook andere van invloed zijnde factoren, zoals roken. Vervolgens moeten instructies voor het beheersen en het handhaven van een goede mondhygiëne worden gegeven. Indien de patiënt hierop onvoldoende reageert, kan, na microbiële analyse van de pocketinhoud (bv. Actinobacillus actinomycetemcomitans, Porphyromonas gingivalis), antimicrobiële ondersteuning zijn geïndiceerd. De keuze van de toe te passen antibiotica dient te zijn gebaseerd op een antimicrobiogram.39 In veel, maar zeker niet alle gevallen, kan men volstaan met een combinatietherapie van amoxicilline en metronidazol.40 41
Pericoronitis. De behandeling van acute pericoronitis (ontsteking van het tandvlees rondom een doorbrekende tandkroon) is gericht op het terugdringen van de acute verschijnselen.26 De behandeling bestaat uit het uitspuiten van de pseudopocket met een lauwe oplossing van waterstofperoxide 1,5% of kauwen op een gaasje gedrenkt in waterperoxide 3%. Het verdient, afhankelijk van de toestand van de patiënt, aanbeveling direct of op termijn het betrokken gebitselement (meestal een verstandskies in de onderkaak) te verwijderen, zeker als de kans bestaat op een recidief. Toediening van antibiotica is in het algemeen ongewenst, omdat daarmee de oorzaak van de verschijnselen niet wordt bestreden.

Terug naar boven

Aften. In een overzichtsartikel43 wordt de effectiviteit besproken van middelen tegen recidiverende (orale) afteuze ulcera. Alleen middelen waarvan ten minste twee dubbelblinde placebogecontroleerde onderzoeken zijn gepubliceerd, worden besproken. De auteurs concluderen dat van de lokale toepassing van beclometason, chloorhexidine, tetracycline en het niet in Nederland geregistreerde amlexanox de effectiviteit (afname pijn en duur ulceraties) in ten minste twee onderzoeken significant hoger was dan placebo. Van de overige beschikbare middelen is de effectiviteit niet of onvoldoende aangetoond. Recent is een nieuw FNA-preparaat, tetracyclinemondspoeling, voor de behandeling van persisterende aften geïntroduceerd. Bij falen van lokale therapie kan, bij kleine ulcera die vaker dan eenmaal per maand recidiveren, levamisol worden overwogen.43 Bij zogenoemde 'major aphthous ulcera' is de effectiviteit van systemische behandeling met corticosteroïden of thalidomide aangetoond.43 44
Lichen planus. Voor bestrijding van de ontstekingssymptomen komt, in ernstige gevallen, lokale applicatie van corticosteroïden (fluocinonidehydrogel, triamcinolonacetonide in orabase) in aanmerking.45-47 Dit betreft vooral de erosieve vorm van lichen planus. Systemische toediening van corticosteroïden behoort tot het terrein van de specialist.
Herpes. Bij virale infecties is geen pus aan te tonen en heeft de toepassing van antibiotica, mits geen bacteriële superinfectie dreigt of aanwezig is, geen zin. Meestal is het ziekteproces zelflimiterend.
In voorkomende gevallen kan de tandarts worden geconfronteerd met een patiënt met een herpes simplexinfectie van de lippen.48 49 Bij de behandeling van cutane herpes simplexinfecties (=herpes labialis) bij niet-immunogecompromitteerde patiënten, laat lokale toepassing van aciclovir of penciclovir een effect zien dat zich vrijwel niet onderscheidt van een placebo. Behandeling voorkomt geen recidieven. Routinematige (lokale) toepassing van deze middelen bij gezonde personen wordt derhalve niet aangeraden (Gebu 1993; 27: 26-28). Eventueel kan men een indifferent middel voorschrijven, zoals zinksulfaat 1% in een crème of zalf.
Bij herpes zosterinfecties, waarvoor de patiënt meestal zijn huisarts zal consulteren, komt behandeling met een antiviraal middel alleen in aanmerking als een ernstig beloop wordt verwacht, zoals bij ouderen of bij patiënten met een afweerstoornis. Bij patiënten met een normale afweer biedt een behandeling met een antiviraal middel geen klinisch relevante vermindering van acute pijn en wordt het optreden van postherpetische neuralgie niet voorkomen. Behandeling geeft een beperkte vermindering van de duur van de postherpetische pijn. Van aciclovir is dit overigens niet overtuigend aangetoond (Gebu 1997; 31: 53-58).
Orale candidiasis. Orale candidiasis komt het meest voor bij patiënten met afweerstoornissen. De meest voorkomende vormen zijn: acute pseudomembraneuze candidiasis (spruw), acute atrofische candidiasis, chronische atrofische candidiasis, chronische hypertrofische candidiasis en cheilitis angularis.26 32 48 Orale candidiasis wordt meestal bestreden met antimycotische middelen (miconazol orale gel, nystatine). Bij onvoldoende effect kunnen amfotericine B-zuigtabletten of systemische therapie met fluconazol of itraconazol worden toegepast.50 51 Het dagelijks desinfecteren van een prothese is noodzakelijk om herinfectie van de mondholte te voorkomen bij (partieel) tandenloze patiënten.52  Hiervoor kan chloorhexidinemondspoeling worden gebruikt of een desinfectiemiddel specifiek voor prothesen.
Bulleuze afwijkingen. De behandeling van bulleuze afwijkingen, zoals pemphigus vulgaris, bulleus pemfigoïd en het benigne slijmvlies pemfigoïde hoort niet in de algemene tandheelkundige praktijk thuis.48 49 Behandeling geschiedt veelal met (systemische) toediening van corticosteroïden.53 54 

Terug naar boven

Hyposialie. Causale behandeling van persisterende hyposialie is meestal alleen mogelijk als de oorzaak is gelegen in een ontsteking of geneesmiddelengebruik.4 31 Voor de xerostomie bij voortgeschreden stadia van het syndroom van Sjögren of de status na radiotherapie is veelal geen curatieve therapie mogelijk, omdat het klierparenchym irreversibel is beschadigd.31 55
Als causale therapie niet mogelijk is, kan gustatoire (smaakprikkels, suikervrij!) en mechanische stimulatie (kauwgom) van de speekselsecretie worden toegepast. 

Voor de farmacologische stimulatie van de speekselsecretie worden diverse geneesmiddelen gebruikt, zoals de parasympathicomimetica pilocarpine, carbacholinium en neostigmine.56 57 Men gebruikt de bijwerkingen van deze middelen om een gewenst effect te bereiken. Carbacholinium en neostigmine zijn niet geregistreerd voor de indicatie hyposialie, en (tand)artsen zullen de richtlijnen voor het voorschrijven van geneesmiddelen buiten de geregistreerde indicatie in acht moeten nemen, als zij deze middelen willen voorschrijven (Gebu 2000; 34: 139-147). Carbacholinium wordt in de apotheek alleen afgeleverd met een bewustzijnsverklaring. De meeste ervaring bestaat met de toepassing van pilocarpine.57-59
Wanneer gustatoire, mechanische of farmacologische stimulatie onvoldoende effect sorteren, resteert symptomatische behandeling van de klachten met behulp van mondspoelingen en speekselsubstituten. Van het grote aantal als kunstspeeksel toegepaste preparaten is van slechts weinige het effect in gecontroleerd onderzoek aangetoond. Kunstspeeksels die mucine bevatten, geven de beste symptoomverbetering. Veelal houdt de symptoomverlichting niet langer dan twee uur aan. De kunstspeeksels zijn zonder recept verkrijgbaar. In de praktijk worden met name Saliva Orthana® , Xialine® en Oral Balance® vaak gebruikt.60-62 Als het effect van het toegepaste preparaat onvoldoende is, wordt vaak een ander preparaat uitgeprobeerd. Daarnaast resteert een relatief grote categorie patiënten bij wie ook speekselsubstitutie onvoldoende uitkomst biedt.
Hypersialie. Verschillende methoden kunnen worden toegepast ter bestrijding van hypersialie.31 De minst ingrijpende therapie is die waarbij door middel van fysiotherapie een houdingsverandering wordt aangeleerd en de logopedist zorgdraagt voor het aanleren van de juiste slikbewegingen.63 64
Bij ernstiger vormen van hypersialie worden wel geneesmiddelen voorgeschreven, met name parasympathicolytica.65 Een geneesmiddel, met een niet geheel te voorspellen resultaat maar dat door de patiënt gemakkelijk is toe te passen, is scopolamine in de vorm van pleisters met een gereguleerde afgifte.66 Er zijn geen gegevens over de effecten en bijwerkingen van dit middel op de lange termijn. Andere middelen die veelal met beter resultaat worden toegepast zijn benztropine en glycopyrronium.65 67 Dit laatste middel is in Nederland tot op heden alleen in de vorm van een preparaat voor injectie beschikbaar. Benztropine is in Nederland niet meer leverbaar. Een voordeel van glycopyrronium is dat de centrale effecten veelal geringer zijn, waardoor dit middel door een groter aantal patiënten wordt verdragen.65  De genoemde middelen zijn niet geregistreerd voor de indicatie hypersialie en ook hier gelden de richtlijnen voor het voorschrijven van geneesmiddelen buiten de geregistreerde indicatie (Gebu 2000; 34: 139-147).

Hoewel tandartsen volgens de wet het hele scala van geneesmiddelen mogen voorschrijven, is het van belang om het aantal te beperken.

Ontstekingen. Het beleid bij een acute sialo-adenitis is in eerste instantie expectatief.25 32 Dit afwachten kan worden ondersteund door een zuur dieet en massage van de speekselklier in de richting van het orificium (mits niet te pijnlijk) om de speekselafvloed en eventuele pusafvloed te bevorderen. Indien deze stimulatietherapie onvoldoende effect sorteert of indien teveel pijnklachten optreden bij het uitvoeren van deze therapie is een antibioticum geïndiceerd. Bij een acute virale sialo-adenitis (geen pus), zoals bij bof, zijn antibiotica uiteraard niet geïndiceerd.
Ook bij een chronische sialo-adenitis is de therapie in eerste instantie expectatief. Aangezien bij een chronische sialo-adenitis meestal wel enige speekselafvloed en (of) pus is op te wekken, is vooral bij deze aandoening het reeds genoemde beleid van massage en zuurstimulatie essentieel. Antibiotica zijn meestal niet geïndiceerd, behalve bij frequent recidiverende ontstekingen. In dergelijke gevallen dienen antibiotica voldoende hoog te worden gedoseerd en langdurig te worden toegepast.