Behandeling van gewichtstoename ten gevolge van antipsychotica door verandering van leefgewoonten en/of metformine

Achtergrond. Gewichtstoename is een frequente bijwerking van antipsychotica en is geassocieerd met een aanzienlijke morbiditeit en mortaliteit. Onderzoek heeft aangetoond dat bij obese personen interventie in leefgewoonten een efficiënte methode is om gewicht te verliezen en dit de ontwikkeling van diabetes mellitus type 2 voorkomt of vertraagt. Metformine kan het lichaamsgewicht doen afnemen bij patiënten met diabetes mellitus en bij obese personen zonder diabetes mellitus. In sommige onderzoeken kan metformine gewichtstoename door antipsychotica doen afnemen,1 2 echter in een ander onderzoek3 leverde metformine geen verbetering op.

Methode. In een dubbelblind en placebogecontroleerd onderzoek werden 128 patiënten (18-45 jaar) die in een eerste episode van schizofrenie meer dan 10% in gewicht waren aangekomen, gerandomiseerd naar één van vier behandelingen: alleen metformine (750 mg/dag), alleen placebo4, interventie van leefgewoonten plus metformine en interventie van leefgewoonten plus placebo. De dosis van het antipsychoticum (clozapine, olanzapine, risperidon of sulpiride) diende de laatste drie maanden niet met meer dan 25% te zijn veranderd. De veranderingen in leefgewoonten omvatten psycho-educatie, dieet en oefenprogramma’s. Uitkomstmaten waren 'body mass index' (BMI), buikomvang en insulineresistentie-index (product van nuchtere bloedglucoseconcentratie en insulineconcentratie). Het onderzoek duurde 12 weken.

Resultaten. In de groep leefgewoonten plus metformine nam de BMI met 1,8 af (95%BI=1,3-2,3), de insulineresistentie-index met 3,6 (2,7-4,5) en de buikomvang met 2,0 cm (1,5-2,4). De groep die alleen metformine had gebruikt, had een gemiddelde afname van de BMI met 1,2 (0,9-1,5), van de insulineresistentie-index met 3,5 (2,7-4,4) en van de buikomvang met 1,3 cm (1,1- 1,5). De groep die was gerandomiseerd naar leefgewoonten plus placebo had een gemiddelde afname van de BMI met 0,5 (0,3-0,8) en van de insulineresistentie-index met 1,0 (0,5-1,5). De placebogroep had daarentegen een gemiddelde toename van de BMI met 1,2 (0,9-1,5), van de insulineresistentie-index met 0,4 (0,1-0,7) en van de buikomvang met 2,2 cm (1,7-2,8). Er was geen significant verschil in het optreden van bijwerkingen tussen de vier groepen. Hypoglykemie werd niet gerapporteerd.

Conclusie onderzoekers. Verandering van leefgewoonten en metformine, alleen en in combinatie, is effectief gebleken bij gewichtstoename door antipsychotica, waarbij de verandering in leefgewoonten plus metformine het grootste effect liet zien op gewichtsverlies. Alleen metformine was meer effectief in gewichtsafname en het verbeteren van de insulinegevoeligheid dan interventie in leefgewoonten. De bevindingen suggereren, dat interventie plus metformine het meest effectief is bij het omkeren van de gewichtstijging, veroorzaakt door antipsychotica. 

Plaatsbepaling

Dit is het eerste gerandomiseerde onderzoek waarin de werkzaamheid van interventie in leefgewoonten plus metformine bij gewichtstijging, veroorzaakt door antipsychotica, is aangetoond. Wel zijn er nog enkele onbeantwoorde vragen. 12 weken is een korte observatieperiode, de gemiddelde leeftijd in de onderzoeksgroep was slechts 26 jaar en de gemiddelde BMI was 24,5 kg/m². Het is niet duidelijk wat de resultaten op de langere termijn zijn en bij oudere en meer obese patiënten. Het onderzoek vond plaats in een ziekenhuis in China, maar er is geen reden om aan te nemen dat de conclusies niet mogen worden gegeneraliseerd naar de Westerse bevolking. Wel is de gebruikte dosis van metformine, 750 mg, laag voor de Westerse bevolking. Het onderzoek geeft in elk geval steun aan een beleid om bij patiënten met gewichtstijging bij gebruik van antipsychotica interventie in leefgewoonten en metformine te overwegen. Deze toepassing van metformine is echter off-label. Helaas is niet onderzocht wat het effect was van het wijzigen van het atypische antipsychoticum in een klassiek middel, zoals haloperidol, waarvan bekend is dat het minder gewichtstoename veroorzaken.

<hr />