Antipsychotica en hyperglykemie bij ouderen met diabetes

Achtergrond. In het afgelopen decennium is het gebruik van antipsychotica voor uiteenlopende indicaties, zoals gedragsstoornissen bij dementie, toegenomen. Er is gewaarschuwd dat het gebruik van deze middelen door ouderen gepaard kan gaan met ernstige bijwerkingen, zoals parkinsonisme, CVA en diabetes mellitus. De gegevens over diabetes en gebruik van antipsychotica betreffen vooral volwassenen en patiënten met schizofrenie. Bij ouderen met diabetes is niet bekend hoe hoog het risico op hyperglykemie is. Dit vormde de aanleiding voor het volgende onderzoek.1

Methode. In een patiëntcontrole-onderzoek, dat was ontleend aan een cohort ouderen (=66 jaar) in Canada met diabetes die voor het eerst werden behandeld met een antipsychoticum, werd de associatie onderzocht tussen behandeling met een antipsychoticum en ziekenhuisopname wegens hyperglykemie.1 Daartoe werd gebruik gemaakt van diverse grote geautomatiseerde gegevensbestanden die op de populatie waren gebaseerd en waarmee ontslagdiagnosen en medicatie kon worden opgespoord. Diabetes mellitus werd ingedeeld in drie categorieën: diabetes behandeld met insuline, diabetes behandeld met orale bloedglucoseverlagende middelen en diabetes die niet medicamenteus werd behandeld. Van de antipsychotica werden de klassieke (typische) en de atypische onderzocht, maar van de laatste alleen olanzapine (Zyprexa®), quetiapine (Seroquel®) en risperidon (merkloos, Risperdal®). Het gebruik van antipsychotica werd onderscheiden in huidig (eerste) gebruik, recent gestaakt gebruik (15-180 dagen geleden) en voormalig gebruik. Van diverse factoren, zoals leeftijd, geslacht, comorbiditeit en comedicatie, werd in de analysen onderzocht of deze de uitkomsten zouden beïnvloeden (confounders).

Resultaten. Het cohort omvatte 13.817 patiënten met diabetes die nu of in het verleden ook een antipsychoticum voorgeschreven hadden gekregen. De patiënten konden gemiddeld twee jaar worden gevolgd. Tijdens deze periode werden 1.515 patiënten (11%) in het ziekenhuis opgenomen wegens hyperglykemie. In vergelijking met voormalig gebruik van een antipsychoticum ging het gebruik van een antipsychoticum gepaard met een significant verhoogd risico op hyperglykemie (aangepast relatief risico RR 1,40 [95%BI=1,06-1,84]). Dit gold voor alle drie diabetesgroepen, was het hoogste voor de groep ‘geen behandeling’, en gold voor zowel klassieke als atypische antipsychotica. Bij patiënten die voor het eerst waren gestart met een antipsychoticum trad 70% van de ziekenhuisopnamen op binnen 14 dagen na aanvang van het gebruik. In tegenstelling tot gebruikers die voor de eerste keer een antipsychoticum gebruikten, was er bij huidige gebruikers alleen voor atypische antipsychotica een significante associatie (RR 1,35 [1,10-1,64]). Het geschatte jaarlijkse ‘Number Needed to Harm’ (NNH) voor ziekenhuisopnamen was voor insulinegebruikers 21, voor gebruikers van orale middelen 42 en voor onbehandelden 37. Door rekening te houden met confounders veranderden de uitkomsten niet.

Conclusie onderzoekers. Bij ouderen met diabetes gaat het starten van een behandeling met antipsychotica gepaard met een significant verhoogd risico op ziekenhuisopname wegens hyperglykemie. Dit risico is met name hoog bij degenen die voor het eerst een antipsychoticum krijgen. Het verhoogde risico gold voor alle onderzochte antipsychotica.

Plaatsbepaling

Uit dit onderzoek blijkt dat er bij patiënten met diabetes die een antipsychoticum krijgen voorgeschreven een verhoogd risico bestaat op hyperglykemie, vooral bij degenen die het voor het eerst gebruiken. De auteurs geven aan dat de resultaten van dit onderzoek moeten worden bevestigd door ander onderzoek. Hun onderzoeksopzet was echter zeer degelijk, omdat het beperkt was tot nieuwe gebruikers van antipsychotica en tot alleen ziekenhuisopname wegens hyperglykemie. De aannemelijkheid van de resultaten wordt ondersteund doordat deze in alle drie diabetessubgroepen optraden. De in dit onderzoek gekozen uitkomstmaat ziekenhuisopname in verband met hyperglykemie kan redelijkerwijs slechts als het ‘topje van de ijsberg’ worden gezien. Het is op basis hiervan aannemelijk dat er ook nieuwe diabetes zal ontstaan tijdens antipsychoticagebruik.
Voorschrijvers en afleveraars dienen deze en andere ernstige bijwerkingen te betrekken bij het opmaken van de balans van werkzaamheid en bijwerkingen van antipsychotica. Dat geldt vooral voor de meer kwetsbare patiënten. Als men toch een behandeling met een antipsychoticum bij ouderen met diabetes begint, dan is vooral in het begin van de behandeling extra aandacht voor de bloedsuikercontrole aangewezen. Als bij patiënten met diabetes een behandeling met corticosteroïden wordt begonnen, is bekend dat de diabetes kan ontsporen en dat men daarop moet letten. Hetzelfde geldt ook bij het starten met antipsychotica.