Anafylactische reacties op promethazine

Promethazine is een aan antipsychotica verwant, sterk werkend antihistaminicum met een fenothiazine-structuur. Het wordt onder meer nog toegepast bij slaapstoornissen en sporadisch als premedicatie voor anesthesie. Daarnaast heeft promethazine een plaats bij de behandeling van allergische aandoeningen. Gebleken is echter dat promethazine in zeldzame gevallen ook zelf een overgevoeligheidsreactie kan veroorzaken. In de afgelopen jaren ontving de Sectie Geneesmiddelenbewaking vier van dergelijke meldingen. De eerste patiënt was een 21-jarige vrouw die promethazinedrank kreeg voorgeschreven wegens hoesten. Binnen 10 minuten na de inname van 15 ml drank (1 mg/ml) ontstond roodheid over het gehele lichaam, die gepaard ging met braken en diarree. De pols was niet meer voelbaar en de tensie bedroeg 40/0 mm Hg. Na toediening van clemastine 2 mg i.m. en adrenaline 0,5 mg s.c. herstelde de bloeddruk zich en 12 uur later was de vrouw weer geheel klachtenvrij.
De tweede patiënt was een 49-jarige vrouw die wegens verkoudheid en hoofdpijn Promethazine stroop FNA gebruikte. Vijftien minuten na de gelijktijdige inname van de promethazinestroop met een hoofdpijnpoeder van onbekende samenstelling, kreeg zij gezwollen stijve handen en ontstond een over het lichaam verspreid erytheem. De geconsulteerde huisarts constateerde een niet-meetbare bloeddruk en een gegeneraliseerd oedeem. In eerste instantie werd deze reactie toegeschreven aan het hoofdpijnpoeder. Vier maanden later ontwikkelde de patiënte echter opnieuw een ernstige anafylactische reactie, nu na alleen promethazine. Deze werd gecoupeerd met adrenaline en prednisolon.
De derde patiënt was een vrouw van 55 jaar, die promethazinestroop kreeg voorgeschreven wegens hoestklachten. Na de inname van 5 mg ontstond binnen 15 minuten een sterke urticariële huiduitslag, die gepaard ging met bronchospasmen. Binnen enkele uren herstelde de patiënt volledig.
De vierde patiënt was een 32-jarige vrouw die binnen 20 minuten na de inname van een tablet promethazine 25 mg een anafylactische shock ontwikkelde. Na behandeling vond een volledig herstel plaats.
In de beschreven gevallen bestond een duidelijke causale relatie tussen de inname van promethazine en het optreden van een anafylactische reactie. Van promethazine is bekend dat het, indien uitwendig aangebracht, huidreacties kan veroorzaken.1 Daarnaast kunnen antihistaminica aanleiding geven tot histaminereceptorstimulering.2 In hoeverre dit laatste mechanisme samenhangt met het optreden van anafylaxie is echter onduidelijk.